Islandzkie kobiece stroje ludowe 

W obecnych czasach są cztery, wyraźnie się różniące stroje ludowe, noszone przez kobiety w Islandii: świąteczne ubiory skautbúningur i kyrtill, strojny ubiór peysuföt i ubiór codzienny upphlutur. W odróżnieniu od innych krajów nordyckich, w Islandii stroje ludowe nie różnią się w zależności od części kraju; wszystkie cztery są używane w każdym miejscu. Jest zrozumiałe, że jest względnie mała grupa starszych kobiet, które noszą stroje ludowe jako zwykłe ubranie. W ogólności jednak, wszystkie cztery rodzaje są używane dzisiaj tylko na specjalne okazje, jak Dzień Niepodległości albo do tańców ludowych.

Świąteczny ubiór skautbúningur

Świąteczny ubiór skautbúningur (1859 r.)

Skautbúningurskłada się z czarnego, dopasowanego w talii żakietu treyja albo skauttreyja, z długimi ciasno dopasowanymi rękawami, długiej spódnicy samfella także czarnej, złączonej małymi nie sprasowanymi plisami z paskiem w talii, zaczepionym na żakiecie. Żakiet z przodu i wokół szyi jest ozdobiony czarnym aksamitnym paskiem, haftowanym pozłacaną metalową nitką. Podobny haft, nazywany baldýring zdobi czarne, aksamitne mankiety rękawów. Brzegi mankietów i szyi są obszyte białą koronką, kawałki zaś nakrochmalonych białych haftów albo koronki są umieszczone pod dekoltem z przodu żakietu. Obramowanie haftu, zwykle z motywami roślinnymi, jest wykonane z wełny albo jedwabiu skattering; dodaje spódnicy koloru powyżej oblamowania. Talia jest ściągnięta pasem, z połączonych srebrnych i złoconych ornamentów stokkabelti, zapinanym z przodu zapinką sprotabelti. Pozłacana srebrna brosza zdobi żakiet na dekolcie. Czasami dolne części rękawów, od mankietów w górę, są dekorowane rzędami 6 do 10 małych kulistych, pozłacanych srebrnych guzików, z wisiorkami w kształcie liści ermahnappar. Żakiet i spódnica mogą być z lekkiej wełnianej szerokiej tkaniny, jedwabiu albo satyny. Nakrycie głowy, które uzupełnia ten kostium skaut, faldur albo skautafaldur, jest być może jego najbardziej uderzającą cechą charakterystyczną. Jest ono w kształcie nieco jak czapka frygijska, usztywniona tekturą i podkładem, pokryta białą satyną albo delikatnym białym muślinem, z białą jedwabną kokardą z tyłu. Czepiec nakrywa woalka z białej siatki, haftowana albo z koronkami, mocowana przez filet (obręcz) koffur, z pozłacanego mosiądzu lub srebra. Kostium dopełniają czarne buty i nieprzezroczyste skarpety.

Świąteczny ubiór skautbúningur z peleryną möttul (początek XX w.)

Suknia ślubna (1800 r.)

W swej obecnej formie świąteczny ubiór sięga tylko do 1860 r., kiedy to islandzki antykwariusz i malarz Sigurð Guðmundsson podjął się przeprojektować stary świąteczny kostium, który w tym czasie szybko wychodził z użycia, będąc zastępowany przez modne europejskie suknie. Guðmundsson odniósł wielki sukces w swym przedsięwzięciu. Jego projekt znalazł przychylność u islandzkich kobiet, które w niespodziewanie krótkim czasie zaakceptowały strój i zaczęły używać go na świąteczne okazje. Razem z tym przeprojektowanym skautbúningur, Guðmundsson także zasugerował używanie, i faktycznie stworzył do noszenia, mniej kosztownie haftowany i lżejszy strój ze świątecznym nakryciem głowy. Znany jako kyrtill, był skierowany szczególne do młodszej generacji końca XIX wieku. Może być noszony zamiast świątecznego stroju i nie musi być czarny. Biały i niebieski zostały szybko zaakceptowane, ale czarny, haftowany złotem skautbúningur jest uważany za wspanialszy i bardziej elegancki niż tamte dwa.

Świąteczny ubiór kyrtill (1870 r.)

Kyrtill datuje się tylko od 1870 r., ale także został zaakceptowany jako jeden z ludowych strojów Islandii. Projekt sukni bazuje na średniowiecznej tunice kirtle. Szeroka długa suknia uszyta z satyny, wełnianego muślinu lub aksamitu, jest najczęściej biała, czarna lub ciemnoniebieska. Jest nie podzielona w talii, ma otwarte rękawy 3/4, kwadratowy wykrój szyi z dość głębokim prostym dekoltem, przód i tył są sfałdowane lub zwinięte. Dekolt, rękawy i spódnica są w linii oblamowania ozdobione haftowanymi obramowaniami lub przybrane wąskimi galonami, podczas gdy wykrój szyi i rękawy są obszyte koronką. Talia jest ściągnięta pasem ze splecionych pozłacanych srebrnych sznurków, z ozdobną zapinką z przodu. Pośrodku dekoltu z przodu, jest przypięta pozłacana srebrna brosza. Nakrycie głowy jest identyczne jak noszone ze skautbúningur. Białe buty i skarpety są noszone do białej, a czarne buty i czarne nieprzezroczyste skarpety, do sukni w ciemnych kolorach.

Długa peleryna möttull, najczęściej z czarnej szerokiej tkaniny przybranej futrem, noszona jest na świątecznych strojach poza domem.

Strojny ubiór peysuföt (1854 r.)

Strojny ubiór peysuföt (1910).

Strój peysuföt wziął swoją nazwę od czarnego dopasowanego żakietu z długimi rękawami peysa, stakkpeysa lub stokkapeysa. Jest on, jak żakiet świątecznego ubioru, przybrany z przodu i na nadgarstkach czarnym aksamitem, ale w przeciwieństwie do niego, nie ma haftów i sięga trochę poniżej linii talii nad spódnicą z tyłu, i pod spódnicą z boków i z przodu. Część, która opada poniżej linii talii pośrodku tyłu stakkur albo stokkur, jest szyta oddzielnie i dołączana do żakietu później. Ten kawałek jest bardzo ciasno plisowany, malutkie plisy łączą się w kilkadziesiąt rzędów regularnych fałdowanych ściegów. Umieszczony jest z tyłu między brzegami szerokiego dekoracyjnego fartucha svunta, noszonego na spódnicy, a uszytego z jedwabnego lub wełnianego materiału.

Stakkur, doczepiany do strojnego ubioru peysuföt 

Strojny ubiór peysuföt, między bokami fartucha widoczny stakkur

Długa do kostek spódnica pils, różni się od świątecznej tym, że jest nie ozdobiona i ma tylko ciasno zachodzące na siebie nie sprasowane plisy z tyłu i boków, przód jest nie plisowany. Linia karku żakietu jest przybrana długą jedwabną apaszką slifsi, założoną na szyję i związaną z przodu w wielką kokardę, ozdobioną pozłacaną srebrną broszą. Żakiet i spódnica są chętniej szyte z lekkiej szerokiej wełnianej tkaniny, ale można też użyć jedwab albo satynę.

Peysufataslifsi – apaszki noszone do strojnych ubiorów peysuföt


Ozdobne tulejki skúfhókar łączące skotthúfa

Nakrycie głowy skotthúfa, noszone do strojnego ubioru peysuföt

Do peysuföt jest noszone małe okrągłe, raczej płaskie, czarne aksamitne nakrycie głowy skotthúfa, z długim czarnym jedwabnym frędzlem skúfur, wiszącym z jednej strony. Połączenie nakrycia i frędzla jest skryte w małej, złotej lub pozłacanej srebrnej, zdobionej tulejce skúfhólkur. Dołączony pas stokkabelti, może być okazjonalnie noszony z peysuföt, tradycyjnie jednak nie należy on do kostiumu.

Chusty noszone do strojnego ubioru peysuföt

Nazwa stroju upphlutur wywodzi się od gorsetu bez rękawów upphlutur, który jest jego najbardziej charakterystycznym elementem. Czarny gorset sięga do talii, ma szerokie ramiączka i rozcięcie z przodu. Jest ozdobiony z obu stron rozcięcia srebrnymi lub pozłacanymi srebrnymi ornamentami millur, które także służą jako oczka do sznurowania. Sznuruje się go długim łańcuszkiem millureim, na którego końcu wisi prosto zdobiona igła millunál. Ozdoby naszyte na czarne aksamitne pasy upphlutsbordar, haftowane są srebrną lub pozłacaną metalową nitką. Ramiona i tył są przybrane czarnymi aksamitnymi wstążkami i koronkami. Spódnica pils, jest połączona z gorsetem oczkami i haczykami. Jest ona dokładnie taka jak spódnica peysuföt, i tkaniny używane do obu, tak jak do gorsetów, są takie same. Bluzka skyrta, często biała lub biaława, z długimi szerokimi rękawami i z gładką, ale często niską linią szyi, jest noszona pod gorsetem. Fartuch svunta, taki jak używany do peysuföt, jest noszony na spódnicy w celu czysto dekoracyjnym. Z upphlutur jest noszony zdobiony pas, taki jak stokkabelti, albo najczęściej czarny aksamitny pas doppur, ze srebrnymi lub złoconymi srebrnymi ozdobami, naszywanymi w regularnych odstępach, z zapinką beltispör z przodu. Nakrycie głowy takie jak noszone do peysuföt, dopełnia kostium. Jak do skautbúningur, do upphlutur i peysuföt też są noszone czarne buty i skarpety. Chustę sjal z wełnianej tkaniny, lub rzadziej pelerynę möttull, zakłada się do obu strojów.

Ubiór codzienny upphlutur

Noszenie świątecznych ubiorów skautbúningur i kyrtill, jest ograniczone do bardzo specjalnych okazji i tylko przez bardzo mało kobiet, peysuföt jest głównie strojem niewielkiej liczby starszych kobiet, które ciągle używają strój ludowy jako zwykłe odzienie, a upphlutur stał się dzisiaj narodowym ubiorem, który zyskał największą popularność w Islandii, i jest wybierany przez większość młodych kobiet, chcących nabyć islandzki strój.

Jedno jest oczywiste, islandzki strój jako codzienne ubranie niemalże zaniknął i prawdopodobne nie powróci. I w przyszłości niewątpliwie, jego używanie będzie wyłącznie ograniczone do specjalnych państwowych okazji, świąt narodowych, międzynarodowych spotkań i pokazów tańców ludowych.

Elsa E. Guðjónsson

Autor jest Szefem Kuratorem Działu Tkanin Muzeum Narodowego Islandii