Zdumiewający kraj Islandia

W 1555 r. w Rzymie ukazało się dzieło o krajach Europy północnej Historia de gentibus septentrionalibus autora Olausa Magnusa, szwedzkiego arcybiskupa wypędzonego z kraju w czasie Reformacji.

Olaus Magnus pragnął przedstawić ludy Północy krajom Południa, stanowiącym wówczas kulturowe centrum Europy, a które o krajach nordyckich wiedziały bardzo mało. W swojej pracy Olaus czyni uwagi o islandzkim społeczeństwie i przyrodzie. Szczególnie zajmuje się wieloma specyficznymi zjawiskami występującymi w tym kraju, jak: wulkanami, gorącymi źródłami, lodowcami, porywistymi wiatrami, lodowymi górami oraz mieszkańcami Islandii.
We wstępie poświęconym wulkanom na Islandii Olaus opisuje między innymi Ketlę. Według autora szczyty wulkanów są pokryte śniegiem, a u ich podnóża wybucha ogień rozniecany przez znajdujące się tam złoża siarki. Żyły, którymi płynie siarka obiegają cały kraj. Z podnóża wulkanów wypływają strumienie bardzo zimne, bardzo gorące, słodkie i trujące.

Łaciński napis NIX (śnieg) informuje, że szczyty wulkanów były pokryte śniegiem, a ogień buchał u podnóży. Podchodzenie do wulkanów było niebezpieczne, co widać na przykładzie środkowego, który wyrzuca popiół i głazy. Człowiek na drabinie zbiera siarkę, materiał, który wg Olausa był sprzedawany przez Islandczyków w ogromnych ilościach z powodu niskiej ceny. 
U dołu są 3 z 4 walcowatych wylotów, z których wypływają strumienie: bardzo zimny, bardzo gorący, słodki i trujący.

Olaus opisuje również cechy charakteru Islandczyków. Według niego są to ludzie o silnej osobowości, nowocześni i chrześcijanie. Jednak łatwo wpadają w złość, wtedy chwytają za broń i walczą ostro. Poza tym żyją długo, mają dobre zdrowie i są gościnni. Kochają swoją historię i interesują się dziejami innych narodów. Mają swoje własne pismo, piszą książki o swoich osiągnięciach, zapisują to również na kamieniach nad brzegiem morza.

Olaus utrzymuje, że w krajach Północy mieszkają duchy, które w Islandii współistnieją z żywymi ludźmi. Są one podobne do ludzi i witają się przez podanie ręki z każdym kogo spotkają na swojej drodze. W dalszej relacji Olaus donosi, że u podnóża Hekli jest miejsce gdzie przebywają pokutujące dusze grzeszników.

Niektóre z tych informacji pochodzą z obcych źródeł, inne od samego autora. Był on w kontakcie z biskupstwem w Nidaros (obecnie Trondheim) w Norwegii, które utrzymywało łączność z duchowieństwem na Islandii. Olaus odwiedził główne miasta Niemiec i Holandii, gdzie miał dostęp do informacji o handlowych kontaktach tych krajów z Islandią. Korzystał również z Duńskiej historii Saxo Grammaticusa napisanej przed końcem XII w. i po raz pierwszy wydanej w Paryżu w 1514 r. Saxo opisał w swoim dziele wulkaniczną naturę Islandii i jej niezwykłe gorące źródła, spragnionych wiedzy mieszkańców i ich historię wyrzeźbioną na nadmorskich klifach.
Według autora Islandczycy mieszkają w podziemnych jaskiniach ze względu na porywiste wiatry. 

Z lewej strony są wejścia do podziemnych jaskiń, w których mieszkają Islandczycy, widać w nich ludzkie twarze. Opancerzeni rycerze z prawej strony przedstawiają obcych najemników zatrudnionych przez mieszkańców jako ochrona przed zamiarami obcych kupców pragnących odławiać ryby wokół Islandii.

Wyobrażenie, że Islandczycy mieszkają w pieczarach Olaus zaczerpnął od germańskiego teologa i historyka Adama z Bremy, który napisał historię Bremy w połowie XI w. i w którą wplótł różne wiadomości o krajach Północy. Olaus korzystał również ze źródeł Jakuba Zieglera, który w początku XVI w. pisał o krajach nordyckich. W przypadku Islandii zjawisko duchów łączył z wulkanami. Koncepcja, że w wulkanach objawia się oczyszczający ogień dla grzesznych dusz, a Islandia jest krajem gdzie pokutują dusze grzeszników, narodziła się w średniowieczu i przetrwała przez kolejne epoki. I tak przez większość geograficznych opisów Islandii w XVI w. przewija się motyw dusz zmarłych, które oczyszczają się w ogniu Hekli. Do XVIII w. dzieło Olausa było jednym z ważniejszych źródeł wiedzy o Islandii i inspiracją dla późniejszych autorów.

Milena Nowakowska (2005)