Energia wodna Islandii (rzeki, wodospady, jeziora) 

Rzeki

Islandia jest dosłownie przebogata w wodę rzek, pochodzącą z górskich źródeł, jezior, a przede wszystkim z topniejących lodowców. Zasadniczy system rzeczny wyspy powstał ok. 10 tys. lat temu, kiedy w okresie schyłku ostatniego zlodowacenia oraz wzmożonej aktywności wulkanicznej i sejsmicznej w rejonach ryftowych, zaczęły powoli topnieć potężne czapy lodowców. 
Na obszarze Islandii rozróżnia się trzy zasadnicze typy rzek: 

• wypływające z naturalnych źródeł, 

• wypływające spod topniejących lodowców, 

• wypływające z jezior. 

Rzeki wypływające ze źródeł są zimne, bardzo czyste, o korytach piaszczystych lub żwirowychi brzegach porośniętych roślinnością wodną. Przepływy tych rzek są wyrównane i charakteryzują się ustalonym rocznym reżimem wodnym. 

Zgoła odmienny charakter posiadają rzeki lodowcowe. Rzeki te prowadzą wody mętne, szare z bardzo dużą ilością rumoszu oraz wielu set ton drobnego materiału skalnego, przez co zupełnie nie widać ich dna. Rzeki takie płyną bardzo szybko i gwałtownie, a ich brzegi są całkowicie pozbawione roślinności. Przepływy takich rzek są wyjątkowo zmienne (nawet w ciągu doby) i charakteryzują się jedynym w swoim rodzaju lodowcowym reżimem wodnym, zależnym od pory roku, temperatury dobowej oraz stanu pogody. Nad ranem przepływy takich rzek są z reguły mniejsze, wzrastają sukcesywnie w ciągu dnia (osiągając maksima późnym popołudniem i wieczorem), aby następnie w godzinach nocnych osiągnąć ponownie swoje minimum. 

Rzeki te płynąc przez pustynne przestrzenie zwietrzałego materiału wulkanicznego, tworzą wiele odnóg i często zmieniają położenie koryta. Są to typowe rzeki warkoczowe (anastamozujące).
Rzeki wypływające z jezior cechuje mniejsza zmienność reżimu hydrologicznego w tym głównie wielkości przepływów oraz zdolność samoistnego tworzenia się odnóg. Jednakże nagłe przybory wód i wezbrania, wywołane głównie wiosennym topnieniem śniegu i pokrywy lodowej, powodują znaczne rozlewy po terenie, przez który płyną, a dodatkowo też często zmieniają koryto.
Na wyspie płynie ok. 250 dużych rzek. Ważniejsze to: Þjórsá, Jökulsá á Fjöllum, Jökulsáá Dal, Jökulsá á Brú, Laxá, Sog, Skaftá, Hvitá, Þverá, Skjálfandafljót, Ytri-Rangá, Eystri-Rangá, Kúdafljót, Skeiðará, Ölfusá.

Najdłuższa z nich – Þjórsá ma 237 km, co biorąc pod uwagę wielkość Islandii (103 tys. km²), jest wartością imponującą. Średni przepływ wody wynosi ok. 400 m³/s, a gdy w okresie lata następuje intensywny proces topnienia lodowców, wartość ta dochodzi nawet do 1000 m³/s. 
Druga, co do długości rzeka to Jökulsá á Fjöllum (206 km), wypływająca z największego w Europie lodowca Vatnajökull. Rzeka ta płynąc na północ przez lawowo-pumeksową pustynię Ódáðahraun oraz imponujący Kanion Ásbyrgi, (który powstał w ciągu kilku dni (!) po katastrofalnym wybuchu wulkanu Grímsvötn pod czapą lodowca Vatnajökull, co w konsekwencji spowodowało apokaliptyczną powódź (jökulhlaup). Jökulsá á Fjöllum uchodzi do Öxarfjörður na północny-wschód od Húsavíku. 

Wodospady

Islandia to kraj największych i najbardziej widowiskowych wodospadów w Europie. Tych największych jest pięćdziesiąt. Najwspanialsze z nich to: Dettifoss - największy wodospad Europy (ma 100 m szerokości, 44 m wysokości, a przepływ wody - 500 m³/s); Glymur - najwyższy (190 m), Háifoss (122 m), Hengifoss (110 m), Seljalandsfoss (65 m) i Skógafoss (62 m), Goðafoss (12 m). 

Najpiękniejszy islandzki wodospad to Gullfoss (32 m) tzw. „złoty wodospad”, nad którym zawsze w każdy słoneczny dzień mieni się wspaniała podwójna tęcza. Inne cudowne wodospady to: Svartifoss, Hafragilsfoss, Hengifoss, Eyjabkkafoss, Selfoss, Rettarfoss, Vigabergsfoss, Áldeyjarfoss. 

 
Jeziora

Na Islandii jeziora są bardzo liczne, lecz tylko 80 z nich ma powierzchnię większą niż 5 km². Jeziora są różnorodnego pochodzenia:

tektoniczne - największe i najbardziej znane Þingvallavatn 82,6 km² (14 m głębokości), Þórisvatn 70 km²;

kraterowe - najgłębsze Öskjuvatn w kraterze wulkanu Askja - 220 m (11 km²);

lodowcowe - Lögurinn 53 km2, Skorradalsvatni Hvitárvatn 30 km²;

lagunowe - Hóp (45 km²). Słynne jezioro Mývatn ma
37 km² (i tylko 2,5 m głębokości). 

Wojciech Majsik, Krzysztof Zawadzki

* Artykuł jest fragmentem broszury przygotowanej w ramach realizacji autorskiego programu edukacji ekologicznej Wykorzystanie Energii Wodnej Islandii, podczas młodzieżowej wprawy naukowo-turystycznej na Islandię w sierpniu-wrześniu 2005 r.