Halldór Kiljan Laxness

(1902-1998)

Urodził się w Reykjaviku w 1902 roku. Był wybitnym pisarzem islandzkim, laureatem Literackiej Nagrody Nobla z 1955 roku. Halldór Laxness wydaje się być w każdej książce zupełnie innym człowiekiem. Niewątpliwie zburzył wiele obowiązujących wcześniej form. Przez całe życie poszukiwał prawdy i wiedzy, dużo podróżował. Na początku lat dwudziestych Laxness, zafascynowany filozofią katolicką (Islandczycy to w większości protestanci) i wstąpił do klasztoru Saint Maurice de Clairvaux w Luxemburgu. Rozczarował się jednak do klasztornej rutyny i wkrótce wyruszył w świat. W swojej bogatej twórczości często odwoływał się do zagadnień współczesnych, dotyczących w większości jego ojczyzny. Nie starał się przy tym ukryć niestety, swoich lewicowych poglądów. Swoją pierwszą poważną książkę, Wielki tkacz z Kaszmiru napisał w 1927 roku. Napisał później: Gdy ukończyłem jesienią na Sycylii ostatni rozdział ,,Tkacza'', poczułem się całkowicie obnażony. Nie wierzyłem, aby na całym świecie mogło znaleźć się cokolwiek, co by przykryło moją nagość. Miałem wtedy 23 lata. Kolejnym ważnym etapem w życiu młodego pisarza był trzyletni pobyt w Stanach Zjednoczonych. Tam uświadomił sobie również, że kulturowe dziedzictwo jego prowincjonalnej ojczyzny jest takie bogate w porównaniu z beznadziejnością i ubóstwem tradycji w USA. W zbiorze esejów Księga Ludu, wydanym w 1929 roku Laxness daje się poznać już jako zadeklarowany materialista. Wtedy też mija jego zafascynowanie wielkim światem, zaczyna dostrzegać swoją wyspę i jej problemy. Pojawiają się akcenty patriotyczne (Islandia nie była wówczas jeszcze niepodległa). Od tej pory bohaterami jego dzieł stają się rybacy, chłopi itd. Wydana w latach 1931-32 powieśś z życia ludu Salka Valka opowiada o młodej dziewczynie, która przewodzi walce rybaków z wszechwładnym kupcem. Dwie kolejne wielkie powieści mówiące o problemach narodu to Niezależni -1934-35 i teatrologia Światłość świata1937-40.

Pierwsza z nich, poświęcona walce chłopów islandzkich o ziemię, przetłumaczona na wiele języków, zyskała ku przerażeniu Laxnessa głębokie uznanie niemieckich faszystów za rzekome wsparcie teorii krwi i ziemi. Pisarz pozostał jednak antyfaszystą, a we wrześniu 1939 roku głośno protestował przeciw atakowi Niemiec na Polskę.

W latach wojny powstaje największe jego dzieło Dzwon Islandii. Jest to trylogia historyczna, oparta na wydarzeniach z XVII i XVIII wieku. Autor nie ukrywał, że pisząc ją w czasie wielkiego zagrożenia tworzył swe dzieło ku pokrzepieniu serc.

Po wojnie zmienia się odrobinę charakter twórczości Laxnessa, koncentruje się jednak bardziej na utrzymaniu właśnie odzyskanej niepodległości. W książce Baza Atomowa i w sztuce Srebrny Księżyc porusza problem istnienia nowo powstałej bazy NATO w Keflaviku.
W Punktach Winlandu pisarz zajmuje się problematyką dziedzictwa kulturowego Islandczyków, jakim są sagi staroislandzkie. Twierdzi, że miały one taki znaczenie, że trudno już dziś rozstrzygnąć, czy sagi są dziełem narodu, czy też może naród wiedzie swój ród z tej właśnie literatury.

Zmarł 10 lutego 1998 roku. Był niewątpliwie jednym z największych pisarzy świata XX wieku.

Luty 1998

Michał Sikorski