Jon Sigurdsson (Jón Sigurðsson) - wielki patriota islandzki

17 czerwca to dzień święta narodowego Islandii. Dla uczczenia pamięci Jóna Sigurdssona właśnie ten dzień - jego urodzin stał się świętem Islandczyków. Był on bowiem nie tylko wybitnym uczonym, ale i wielkim patriotą, nieugiętym bojownikiem o niepodległość Islandii. On to, po wielu staraniach doprowadził do uzyskania przez wyspę autonomii i przyczynił się do nadania przez rząd duński konstytucji.

Jón Sigurdsson urodził się 17 czerwca 1811 r. w Hrafnseyri koło Arnarfjörður, w północno-zachodniej Islandii, zmarł 7 grudnia 1879 r. w Kopenhadze. Był synem pastora Sigurdura Jónssona i pod jego kierunkiem w wieku 11 lat rozpoczął naukę języka łacińskiego, co zachęciło go do studiów nad innymi językami klasycznymi, greckim i hebrajskim. Uczęszczał do znanej szkoły elementarnej w Bessastadir koło Reykjaviku (obecnie w tej miejscowości znajduje się rezydencja prezydenta republiki), a mając 18 lat przyjechał do Reykjaviku, gdzie rozpoczął naukę w jedynym wówczas gimnazjum na wyspie. Wprawdzie Reykjavik był już od 1786 roku miastem i formalnie stolicą kraju, ale liczył zaledwie 300 mieszkańców. Będąc w szkole pisał już niewielkie rozprawki o literaturze staroislandzkiej. W 1833r. pojechał do Kopenhagi, gdzie przez kilka lat studiował wykazując niebywałą pracowitość. W tym czasie kilkunastu studentów islandzkich założyło klub patriotyczny i zaczęło wydawać własne czasopismo „Fjórnir” (Płomień). Tutaj ukazał się też artykuł o Tadeuszu Kościuszce i wiersz poety Grimura Thomsona o księciu Józefie Poniatowskim. Jón rozpoczął współpracę z czasopismem umieszczając w nim artykuły o historii, języku i kulturze islandzkiej. W latach 1847-1865 był współpracownikiem Nordyckiego Towarzystwa Starych Druków, założonym przez prawnika duńskiego C. C. Rafna. Zadaniem towarzystwa było wydawanie wszelkich pisemnych zabytków kultury starogermańskiej. Tutaj Jón pracował przy odczytywaniu z zachowanych rękopisów dawnych sag grenlandzkich, będących częścią dawnej kultury islandzkiej. Został też współredaktorem Scriptores Rerum Danicarum - wydawnictwa Ľródłowego do dziejów najdawniejszych i średniowiecznych Danii. W 1841 roku wyjeżdża w pierwszą podróż naukową do Sztokholmu i Upsali, gdzie kataloguje stare rękopisy islandzkie, które systematycznie publikuje.

Po powrocie do Kopenhagi zakłada w 1851r. wraz z grupą studentów islandzkich Islandzkie Towarzystwo Literackie i zostaje jego przewodniczącym. Interesował się też nazewnictwem geograficznym, a nawet zapoczątkował nowożytną kartografię islandzką. Duże zasługi położył przy opracowaniu katalogu olbrzymich zbiorów arnamagnańskich w Kopenhadze. Nazwa pochodzi od Arni Magnusona, który będąc delegowany przez rząd duński do Islandii w latach 1702-1721 w sprawach gospodarki wyspy, zbierał pieczołowicie stare rękopisy, przekazując je póĽniej do Kopenhagi. Po śmierci Jóna katalog wydano w latach 1889-1894. Ale wielkim dziełem Jóna Sigurdssona było wielotomowe wydawnictwo źródłowe do dziejów najdawniejszych i średniowiecznych Islandii pod nazwą „Diplomatarium Islandicum” oraz „Islendinga Sógur”. W 1848 r. Jón rozpoczął prace nad dokumentacją starego ustawodawstwa islandzkiego „Lovsammling for Island 1096-1859”. Ukazało się 17 tomów w latach 1853-1877. Jest to fundamentalne dzieło o prawodawstwie obowiązującym przez blisko 800 lat w Islandii.   Mimo pracy naukowej Jón Sigurdsson walczył o autonomię dla Islandii, przywrócenie Althingu (zakazanego przez władze duńskie w 1800 r.), zlikwidowanie uciążliwego dla wyspy monopolu handlowego. W 1840 r. pod naciskiem opinii publicznej i wzrastającego niezadowolenia Islandczyków, w obawie przed zaostrzeniem się sytuacji na wyspie władze duńskie wysłały tam specjalną komisje dla zbadania możliwości wznowienia Althingu. Jón Sigurdsson zdecydował wtedy, że trzeba informować społeczeństwo duńskie o sprawach Islandii i założył czasopismo „Ny Felagstrit”, którego pierwszy numer ukazał się w lutym 1841, zakończenie wydawania nastąpiło w 1873 roku. Publikował w nim artykuły o konieczności nadania Islandii odrębnej konstytucji oraz o innych sprawach politycznych i społecznych kraju. Działał również w Towarzystwie Skandynawskim istniejącym przy uniwersytecie kopenhaskim. Jego działalność była uważnie śledzona przez opinię publiczną, co miało wpływ na stanowisko rządu duńskiego. Praca wspomnianej komisji potwierdziła wzrastające niezadowolenie Islandczyków, co w połączeniu z rezultatami działalności Sigurdssona i innych Islandczyków w Kopenhadze spowodowało, że władze duńskie zezwoliły na otwarcie Althingu. Pierwsze uroczyste posiedzenie Althingu odbyło się w Thingvellir w roku 1845. Było tylko 25 deputowanych, spośród nich sześciu wyznaczał król duński. Członkiem Althingu został też naturalnie Jón Sigurdsson. Althing nie miał jeszcze prerogatyw ustawodawczych, a jedynie był zgromadzeniem doradczym. Walka o pełne prawa trwała jednak dalej. Do Althingu i Kopenhagi wpływały liczne petycje ludności islandzkiej, w których domagano się stanowczo zniesienia monopolu handlowego i uniezależnienia gospodarczego wyspy. Sigurdsson wskazywał również na konieczność zreformowania szkolnictwa i finansowania szkół przez Danię. Ponadto domagał się wprowadzenia nowoczesnego szpitalnictwa. Chciał, by utworzono specjalną komisję do zreformowania spraw gospodarczych, społecznych i oświatowych. Zbliżał się rok 1848 - rok „Wiosny Ludów” i rewolucji w wielu państwach Europy. W Danii również powstał nowy liberalny rząd i nowy parlament, w którym zasiadł również Jón Sigurdsson.

Niestety nie zmieniła się dotychczasowa polityka względem Islandii. Spowodowało to, że kilkunastu wybitnych polityków islandzkich na czele z Jónem wysłało petycję do króla, w której domagali się spełnienia postulatów Islandczyków. Wzrastająca liczba podobnych petycji zmusiła rząd do pewnej zmiany polityki. W roku 1848 wydano korzystniejsze zarządzenia dla wyspy i ogłoszono projekt konstytucji Islandii. Nie zaprzestano jednak walki o pełniejsze zmiany. Wreszcie w roku 1854 Islandczycy pod wodzą Jóna Sigurdssona, który w międzyczasie został przewodniczącym Althingu, rząd duński całkowicie likwiduje monopol handlowy. Z tym momentem rozpoczyna się rozwój gospodarczy wyspy. W wyniku dalszych żądań Islandczyków w 1855 r. władze zagwarantowały całkowitą wolność prasy i zgromadzeń. Wprowadziły jednak również poprawki do konstytucji duńskiej, traktując Islandię jako integralną część królestwa, bez żadnej autonomii. Spotkało się to z gwałtownym protestem społeczeństwa islandzkiego. Zrealizowano jednak tylko jeden z postulatów - wydawanie oficjalnych dokumentów w obu językach, po duńsku i islandzku. Jón Sigurdsson walczy więc dalej o autonomię i osobną konstytucję. Dopiero w 1867 r. rząd ustąpił przyznając Althingowi pełną władzę ustawodawczą, jednak kraj w dalszym ciągu stanowił część królestwa Danii. W 1871 r. wyszła nowa ustawa o nowym statucie prawnym, która stanowiła, że Islandia jest częścią monarchii, jednak ze specjalnymi prawami autonomicznymi. Nie zadowala to mieszkańców wyspy i wystąpienia antyduńskie mają nadal miejsce. Nadchodzi rok 1874. Cały naród obchodzi 1000-lecie zasiedlenia wyspy. Król duński Christian IX bierze udział w uroczystym posiedzeniu Althingu w Thingvellir. Na uroczystość przyjechało też wielu polityków i turystów z różnych państw Europy. A Islandczycy otrzymali z rąk króla nową konstytucję, regulującą wiele dotychczas spornych spraw. Althing uzyskał pełne prerogatywy jako parlament ustawodawczy. Utworzono dwie izby z 12 przedstawicielami w izbie wyższej i 24 w niższej. Kościół luterański uzyskał status religii państwowej, przy czym wprowadzono wolność sumienia i wyznania dla wszystkich obywateli, wolność prasy i stowarzyszeń. Utworzono w Reykjaviku Sąd Krajowy, co oznaczało samorząd w sprawach sądowniczych. Jednocześnie ustanowiono urząd ministra w rządzie duńskim.  Przyznanie konstytucji Islandczycy uczcili wzniesieniem pomnika króla Christiana IX, który stanął przed budynkiem rządu w Reykjaviku. Tak więc wieloletnia działalność Jóna Sigurdssona o autonomię i konstytucję zakończyła się zwycięstwem. W roku 1910 postawiono jego pomnik na Austurvóllur w Reykjaviku naprzeciw budynku parlamentu. Jest on dziełem Einara Jónssona. W roku 1944, kiedy na polach Thingvellir uroczyście obchodzono ogłoszenie wolnej i niepodległej Islandii w dniu urodzin Jóna Sigurdssona, cały naród wspominał jego wieloletnią działalność, która po wielu latach zaowocowała zwycięstwem narodu islandzkiego - uzyskaniem niepodległości. 

S.Z.