Sławni Islandczycy w XIX i XX wieku

Matthias Jochumsson (1835 – 1920)

Poeta, minister. Otrzymał wykształcenie teologiczne, był nie tylko pastorem ale i dziennikarzem. Napisał bardzo wiele wierszy, w tym islandzki hymn narodowy. Pisał także sztuki, niektóre z nich dowodzą dużej popularności rozrywki w Islandii. Był bardzo płodnym tłumaczem i między innymi przełożył na islandzki kilka sztuk Szekspira, Manfreda Byrona, Sagę Fridtjofs Tegnéra, Branda Ibsena i Opowieści chirurga wojskowego Topeliusa. Jako tłumacz był wyjątkowo biegły i wierny, niewątpliwie jeden z najlepszych, jakich Islandia wydała.

Indridi Einarsson (1851 – 1939)

Dramaturg. W swojej twórczości ulegał wpływom Szekspira i Ibsena. Swoją sztuką Nýársnóttin (Noc noworoczna) zapoczątkował rozwój nowożytnej dramaturgii islandzkiej. Opowiadał się za przyznaniem Islandii szerszej autonomii politycznej i ekonomicznej.

Stephan G. Stephansson (1853 – 1927)

Poeta. Jako młody człowiek wyemigrował do Kanady i mieszkał tam do końca swego życia. Przez wiele lat był farmerem w Albercie. Wszystkie swoje dzieła pisał po islandzku. Chociaż jego słownictwo jest raczej staromodne, jest ono żywotne i zachwycające. Oczywiście język, którego używa nigdy nie zdradza faktu, że przez wiele lat mieszkał daleko od rodzinnego kraju. Jego miłość do kraju i pragnienie powrotu nigdy nie osłabły. Na starość odwiedził Islandię i spotkał się tam z gorącym przyjęciem.

Thorvaldur Thoroddsen (1855 – 1921)

Geograf i geolog. Studiował na uniwersytecie w Kopenhadze i uniwersytetach niemieckich. Podróżował po całej Europie, a po powrocie do Islandii został nauczycielem szkoły średniej w Reykjaviku (1885-95). W letnie miesiące od 1882 do 1898 r. organizował ekspedycje przez Islandię dla zebrania informacji geograficznych i geologicznych. Odkrył on wiele obszarów pustynnych, które dotąd praktycznie były nietknięte. Napisał wiele dzieł, zawierających szczegóły swoich podróży, wielki geograficzny opis Islandii i historię islandzkiej geografii. Był członkiem honorowym wielu towarzystw naukowych, w tym Królewskiego Towarzystwa Geograficznego i Londyńskiego Towarzystwa Geologicznego. Był członkiem międzynarodowych komitetów zajmujących się badaniami lodowców i trzęsień ziemi.

Briet Bjarnhédinsdóttir (1856 – 1939)

Sufrażystka. Była żoną redaktora w Reykjaviku. Walczyła uparcie o czynne i bierne prawo wyborcze dla kobiet. Była to część jej walki o uznanie równości kobiet z mężczyznami w każdym polu działania. W 1907 r. założyła Stowarzyszenie Walki o Prawa Kobiet i znacznie przyczyniła się do ustanowienia aktu w 1915 r., który dał kobietom prawo do głosowania w wyborach parlamentarnych. Napisała wielką rozprawę i redagowała pismo dla sufrażystek. Była także inicjatorką założenia placów zabaw dla dzieci w Reykjaviku.

Jón Sveinsson (1857 – 1944)

Pisarz. Jako młody człowiek został katolikiem i studiował teologię oraz filozofię we Francji, Belgii, Holandii i Anglii. Był księdzem w Zakonie Jezuitów i nauczał w szkołach katolickich w różnych krajach Europy, głównie w Danii. Wygłosił około 5 tys. wykładów w wielu krajach Europy, a także w Ameryce Północnej, Chinach i Japonii. Jest najlepiej znany ze swoich książek dla dzieci, które zwłaszcza opisują przygody z jego młodości w Północnej Islandii. Zostały one przetłumaczone na wiele języków. Pisał pod pseudonimem Nonni, zdrobnieniem swojego imienia z młodości.

Thorsteinn Erlingsson (1858 – 1914)

Poeta. Na początku studiował prawo na uniwersytecie w Kopenhadze, ale późnej poświęcił się studiom językoznawczym i estetycznym. Potem pracował jako autor i redaktor w Islandii. Jego wiersze cechuje delikatność i łagodny liryzm, niektóre z jego erotyków i wierszy opisujących przyrodę, są najwspanialsze w swoim rodzaju. Często jednakże jego poezja jest polemiczna – był radykalnym reformatorem i nie oszczędzał nikogo w swoich atakach.

Einar Hjörleifsson Kvaran (1859 – 1939)

Pisarz. Studiował ekonomię na uniwersytecie w Kopenhadze, a od 1886 do 1895 r. redagował islandzkie gazety w Winnipeg. Następnie wrócił do Islandii i pracował jako redaktor w kilku reykjavickich wydawnictwach, w tym samym czasie był bardzo zajęty własnym pisarstwem. Był jednym z pierwszych reprezentantów szkoły realizmu, która pojawiła się w islandzkiej literaturze. Pisał powieści, nowele, które wprowadził do literatury islandzkiej, dramaty oraz wiersze, niektóre z jego opowiadań uważa się za najlepsze w swoim rodzaju w języku islandzkim. W jego wcześniejszych pracach występuje sporo elementów satyrycznych, łatwo zauważyć przejrzysty wpływ Georga Brandesa, którego znał ze studenckich czasów w Kopenhadze. W późniejszych latach swego życia głęboko interesował się spirytyzmem i był jednym z jego mistrzów w Islandii. Kilka z jego późniejszych prac jest silnie zaznaczonych przez idee mistycyzmu i spirytyzmu. Jeden z najwybitniejszych twórców literackich. Najbardziej znaną powieścią jest Sagi Rannwejga (1919/22), zbiorem nowel Nadzieja (1890) a sztukami teatralnymi Gubernator Lenhard, Grzechy innych, Hallstein z Dura.

Niels Ryberg Finsen (1860 – 1904)

Lekarz i uczony. Otrzymał maturę w Reykjaviku w 1882 r. i studiował medycynę w Kopenhadze. Resztę swego życia spędził w Danii. Około 1890 r. rozpoczął badania nad wpływem promieni świetlnych w leczeniu różnych chorób i stał się pionierem na polu terapii światłem. W 1903 r. otrzymał Nagrodę Nobla za swoje prace w dziedzinie medycyny.

Hannes Hafstein (1861 – 1922)

Mąż stanu i poeta. Studiował prawo na uniwersytecie w Kopenhadze. W 1904 r. kiedy Islandia otrzymała samorząd, został mianowany pierwszym ministrem ds. Islandii w rządzie duńskim, stanowisko to sprawował do 1909 r. i znowu od 1912 do 1914 r. Był wielkim reformatorem i idealistą. Odegrał wielką rolę w zbudowaniu łączności telegraficznej między Islandią i światem zewnętrznym oraz wprowadzeniu łączności telefonicznej na Islandii. Był także aktywnym pisarzem i poetą. W latach studenckich w Kopenhadze dostał się pod wpływ Georga Brandesa i szkoły realizmu. Niektóre jego patriotyczne wiersze i inne, w których namawiał swoich rodaków do większego wysiłku, są bardzo popularne. To samo można by powiedzieć o kilku jego lekkich strofach i studenckich piosenkach.

Stefán Stefánsson (1863 – 1921)

Botanik. Studiował nauki przyrodnicze na uniwersytecie w Kopenhadze, później został nauczycielem i dyrektorem średnich szkół w Islandii. Był wybitną postacią wśród założycieli Islandzkiego Towarzystwa Nauk Przyrodniczych (1889) i Muzeum Historii Przyrody. Był jednym z pierwszych, którzy zrobili gruntowne badania życia islandzkich roślin i przez wiele lat podróżował przez kraj aby prowadzić swoje badania botaniczne. W 1901 r. opublikował książkę Flora Islandii oraz napisał kilka innych na tematy botaniczne.

Einar Benediktsson (1864 – 1940)

Poeta. Studiował prawo w Kopenhadze, a przez kilka lat później sprawował urzędowe stanowisko w Islandii. Ustąpił z niego w 1097 r. i mieszkał za granicą przez ponad 20 lat. Zwiedził wiele krajów i był zaliczany do najwięcej podróżujących Islandczyków tego wieku. Jednakże najdłużej mieszkał w Anglii. Jest bezsprzecznie jednym z największych nowoczesnych poetów islandzkich. Jego poezja zawiera często metafizyczną zarozumiałość i jest czasami trudna i symboliczna. Był prawdziwym kosmopolitą i widział indywidualności różnych narodów, które znał. Trudno spotkać wspanialszy poemat o mieście niż ten o Tinarsmidjur. Był nazywany skaldem narodu.

Helgi Pieturss (1872 – 1949)

Geolog i filozof. Studiował geografię i nauki przyrodnicze na uniwersytecie w Kopenhadze. W 1897 r. udał się z wyprawą naukową na Grenlandię. Później prowadził badania geologii Islandii, szczególnie interesując się złożami i formacjami z epoki lodowcowej. Dokonał wielu znaczących odkryć i wykazał np. że Islandia była pokrywana przez więcej niż jedno zlodowacenie. Rozwiązał także wiele problemów odnoszących się do formowania różnych typów skał w okresie zlodowacenia. W swoich późniejszych latach bał bardzo zajęty filozofią oraz metafizyką i napisał liczne książki z tych dziedzin.

Jón Trausti (Gudmundur Magnússon) (1873 – 1918)

Pisarz. Poruszał najczęściej problemy moralne dorastającej młodzieży, powieści: Halla (1906), Zagroda na pustkowiu (1908). Interesowały go także problemy społeczne, nurtujące Islandię u progu rozwiniętego społeczeństwa kapitalistycznego, powieści: Miasta (1909), Stary niedźwiedź (1918). Kontynuował udanie dobre tradycje islandzkiej powieści społecznej, był bardzo czytywanym powieściopisarzem. Niezwykle czynny w życiu politycznym kraju, domagał się przyznania Islandii szerszej autonomii.

Einar Jónsson (1874 – 1954) 

Rzeźbiarz. Systematyczne studia artystyczne odbywał w Kopenhadze, a po 1918 r. w Rzymie i Wiedniu. W rzeźbach najchętniej nawiązywał do motywów społecznych i historycznych. Jest autorem pomnika Jóna Sigurdssona, ustawionego na placu Austurvöllur, naprzeciw budynku parlamentu. Stworzył także pomnik Ingólfura Arnarsona, pierwszego osadnika w Islandii w 874 r. Rzeźbę umieszczono w centrum Reykjaviku na małym wzgórzu Arnarhóll. Jego słynnym dziełem jest rzeźba Wygnaniec, stojąca w Reykjaviku na starym cmentarzu Sudhurgata, a także w Akureyri koło kościoła. W jego atelier jest teraz muzeum, rzeźby stoją także w ogrodzie.

Ásgrimur Jónsson (1876 – 1958)

Malarz. Pochodził z ubogiej rodziny chłopskiej. W latach 1897 – 1903 odbywał studia w Kopenhadze, a później podróżował po Niemczech i Włoszech. Od 1903 r. osiadł w Reykjaviku. W latach młodości ulegał wpływom dekadentyzmowi i modernizmowi. Celował w ukazywaniu realistycznego piękna przyrody islandzkiej, wulkanów, majestatycznych gór i lodowców oraz szmaragdowych łąk. Jego najbardziej znane obrazy to: W porcie (1923), Droga w Havnarfjördur (1931), Noc letnia (1933), Rzeka Kidan (1953). W swojej pracowni zgromadził ok. 200 obrazów i ponad 300 akwarel. Obecnie jest tam galeria jego imienia Ásgrimssafn.

Jóhann Sigurjónsson (1880 – 1919)

Pisarz. W 1899 r. wyjechał do Kopenhagi i został w Danii na resztę swego życia. Napisał wiele sztuk, w tym Fjalla – Eyvindur i Galdra – Loftur, w których tematy są wzięte z islandzkiej historii i legend. Pisał także wiersze, a jego elegie są szczególnie piękne.

Jón Stefánsson (1881 – 1962)

Malarz. Z wykształcenia inżynier, studia malarskie odbył w Kopenhadze i w Paryżu u Matisse’a (1908-9). Od 1924 r. prowadził własne atelier w Reykjaviku. Malował pejzaże, portrety, sceny rodzajowe i martwą naturę. Szczególnie celował w przedstawianiu bezludnych górskich krajobrazów i surowego morza. Znakomicie posługiwał się intensywnymi, kontrastowymi i zarazem harmonijnymi efektami kolorystycznymi. Ważniejsze obrazy: Letnia noc (1929), Thingvellir (1939), Autoportret (1942), Gość (1944), Lecące kormorany (1944), Powracające kutry (1944).

Sigurdur Gudmundsson (1885 – 1858)

Architekt. W latach 1915–22 studiował w Kopenhadze. W 1939 r. założył Stowarzyszenie Budowniczych Islandii. Projektował w stylu funkcjonalnym gmachy publiczne i domy mieszkalne w Reykjaviku, dzwonnicę w Hólar, część architektoniczną elektrowni wodnej na rzece Sog (razem z Eirikurem Einarssonem).

Kjarval (Jóhannes Sveinsson) (1885 – 1972)

Malarz. Pochodził z chłopskiej rodziny, był rybakiem. Studiował w Kopenhadze w latach 1913-17, później podróżował do Włoch, Francji i Anglii. Od 1925 r. prowadził własne atelier w Reykjaviku. Najczęstszym tematem jego obrazów były elementy przyrody islandzkiej, kamienie, bloki lawy, skąpa roślinność. Jego płótna wzbogaciły spojrzenie Islandczyków na swój kraj. Pełne uroku i piękna obrazy przeobraziły poglądy rodaków i objawiły czarowną egzotykę przekolorowanych, wspaniałych zakątków Islandii. W ostatnich latach swojej twórczości ulegał kierunkom formalistycznym i abstrakcyjnym. Ważniejsze obrazy: Góra Vivilsfjell (1934), Mech w Thingvelirze (1939), Chłop (1946). Jest zaliczany do najbardziej cenionych malarzy islandzkich, Muzeum Sztuki w Reykjaviku nazwane jest jego imieniem Kjarvalsstadir. 

Gudjón Samúelsson (1887 – 1950)

Architekt. Studia ukończył w Kopenhadze w 1919 r. Od 1930 r. był architektem państwowym kraju, a od 1938 r. wykładowcą na uniwersytecie w Reykjaviku. W latach 20 i 30-tych zaprojektował liczne budowle publiczne, przeważnie w Reykjaviku m.in.: Bank Narodowy (1922), szpital publiczny (1926), Teatr Narodowy (1929). Według jego projektów zbudowano też kościół katolicki na wzgórzu Landakot Landakotskirkja i kościół luterański Hakkgrimskirkja. Był jednym ze współzałożycieli Islandzkiego Związku Architektów. Dążył do tego, aby w krajowej architekturze poza motywami nowatorskimi i zapożyczonymi, stosować również stare, tradycyjne elementy. Pomysły czerpał z obserwacji sześciokątnych kolumn bazaltowych, które występują w strukturze gór islandzkich. Spowodowało to stworzenie odrębnego typu budownictwa narodowego.

Gunnar Gunnarsson (1889 – 1975)

Pisarz, dramaturg i poeta. Pochodził z rodziny chłopskiej. Studia ukończył na uniwersytecie ludowym w Askov w Danii, w której mieszkał od 1907 r. Do kraju wrócił w 1939 r. Był konsekwentnym zwolennikiem nazistowskiego rasizmu i cieszył się uznaniem w III Rzeszy. Jego powieści historyczne niejednokrotnie są pochwałą rasowej wyższości Skandynawów jako nordyków. Jest jednym z najwybitniejszych islandzkich powieściopisarzy. Debiutował w 1906 r. zbiorami wierszy Wspominając matkę i Pieśni wiosny. W latach 1912-14 wydał czterotomową powieść z życia islandzkich chłopów Ludzie z Borg. Do początków osadnictwa wraca w powieściach: Zaprzysiężeni bracia (1918), Czarne ptaki (1929), Jón Arason (1930), Ziemia (1933), Biały Chrystus (1934). Po powrocie do Islandii napisał dwie znakomite powieści: Smutek na wrzosowisku (1940) i Msza zaduszna (1952). Wydał liczne zbiory nowel, kilka dramatów, a także dzienniki.

Ásmundur Sveinsson (1893 – 1983)

Rzeźbiarz. Od 1919 r. kształcił się w Kopenhadze i Sztokholmie, a następnie w Paryżu u Rodina i Bourdelle’a. Od 1929 r. mieszkał w Reykjaviku. Tworzył często w stylu kubizmu, np. rzeźbę Nosząca wodę, która znajduje się na wzgórzu Golfskali. Jest ona uczczeniem ciężko pracujących kobiet islandzkich. Inna rzeźba w plenerze, w muzeum w Árbaer pokazuje Kobietę przy beczułce na masło. Znana jest jego rzeźba Praczki na Thvottalaug w Laugardur w Reykjaviku, w miejscu gdzie dawniej kobiety urządziły pralnię. Przed gimnazjum stoi rzeźba Oblicze słońca, a przed uniwersytetem Saemundur na foce. Słynna jest jego rzeźba w Borgarnes, przedstawiająca płaczącego Egilla nad grobem syna. W ostatnich latach życia skłaniał się ku abstrakcjonizmowi, tworzył rzeźby z prętów, płyt metalowych i żelaza. W Reykjaviku w jego atelier, zbudowanym bardzo oryginalnie w formie piramidy i z kopułą, jest teraz muzeum Ásmundurgardur. W otaczającym go ogrodzie wystawiono również wiele rzeźb. Najbardziej znany rzeźbiarz islandzki.

Jón Leifs (1899 – 1968)

Kompozytor. Zwolennik kierunku narodowego w muzyce islandzkiej. Znany krytyk muzyczny i dobry znawca muzycznego dorobku Islandzczyków.

Kristinn Eyjölfur Andrésson (1901 – 1973)

Pisarz i krytyk literacki. Propagator idei demokratycznych, w latach 1937 – 40 był związany z postępowym wydawnictwem Mals og menningar. W latach II wojny światowej reprezentował interesy Partii Socjaldemokratycznej w parlamencie. W latach 1945/6 wydawał znane czasopismo socjalistyczne Thjódviljan (Wiosna Ludu). W 1949 r. opublikował swoje największe dzieło – zarys dziejów islandzkiej literatury w XX w. Islenskar nútidabókmenntir (patrz Materiały o Islandii nr 10, 11 i 13).

Halldór Kiljan Laxness (Halldór Gudjónsson) (1902 – 1998)

Pisarz. Pochodził z rodziny chłopskiej, która w 1905 r. osiadła w Laxnes. Był samoukiem. Po śmierci ojca, mając 17 lat wyjechał za granicę, zwiedził Skandynawię i Niemcy. W 1923 r przeszedł na katolicyzm i przyjął imię irlandzkiego świętego Kiljan, mieszkał w klasztorze w Luksemburgu. W czasie pobytu w USA w latach 1927 – 30 zbliżył się do ruchu socjalistycznego. Dużo podróżował po Europie, był w ZSRR i Polsce. Pisał powieści, nowele, wiersze, sztuki teatralne, eseje i wspomnienia. Pierwszą znaczącą powieścią był Wielki tkacz z Kaszmiru (1927), a następne: Salka – Valka (1931/2), Niezależni (1934/5), Światłość świata (1937), Zamek w Sumarland (1938), Dom skalda (1939), Piękne nieba (1940), Dzwon Islandii (1943), Stacja atomowa (1948), Szczęśliwi wojownicy (1952), Pozyskany raj (1960), Duszpasterstwo koło lodowca (1968). W 1955 r. otrzymał literacką Nagrodę Nobla, a w 1952 r. Międzynarodową Nagrodę Pokoju. Był najwybitniejszym islandzkim pisarzem. Więcej

Steinn Steinarr (Adalsteinn Kristmundsson) (1908 – 1958)

Poeta. Pionier i innowator w islandzkiej poezji w czasie kilku ostatnich dekad, miał ogromny wpływ na młodą generację poetów, tak w odniesieniu do tematów, jak i poglądów oraz formy. Chociaż najwięcej jego poematów było nierymowanych, napisał wiele gładkich wierszy w tradycyjnym stylu islandzkim. Jego głównym tematem była szara życiowa ponurość i daremność. Dla niego śmierć była najważniejszym ze wszystkich zdarzeń.

Sigurjón Ólafsson (1908 – 1982)

Rzeźbiarz. Wiele lat przebywał w Danii, a dzieła swoje wykonywał tak w kamieniu, jak i w drewnie. Jest znany szczególnie przez rzeźbę przedstawiającą konia obciążonego bagażem i źrebaka. Ta rzeźba stojąca w Reykjaviku jest poświęcona pamięci czasów, kiedy konie stanowiły jedyny środek transportu na wyspie. W Muzeum Narodowym w Reykjavku są niektóre jego rzeźby, jak np. Kobieta z kotem. Znana jest jego płaskorzeźba (1935-36) przed wejściem do szkoły morskiej. Z jego dzieł wykonanych w drewnie, słynny jest Taniec (1975).